Ergenlerde yasaklayıcı/teşvik edici yaklaşımların, suçluluk/utanç duygularının ve bağlanmanın ahlaki uzaklaşmaya etkisi

Bu araştırmada 12-14 yaşında olan ön ergenlik dönemindeki ergenlerde, yasaklayıcı/teşvik edici yaklaşımların, suçluluk/utanç duygularının ve anne babaya bağlanmanın ahlaki uzaklaşmaya etkisi incelenmiştir. Ayrıca, ergenlere, anne ve babalarının tutumları sorulmuş bu çerçevede ebeveynlerin de yasaklayıcı/teşvik edici tutumları araştırma analizlerine dâhil edilmiştir. Araştırmanın örneklemi, devlete bağlı iki orta okulda öğrenim gören 12-14 yaş aralığındaki 202 öğrenciden oluşmaktadır. Araştırmada ergenin anne babaya bağlanmasının tespiti için Ebeveyn ve Akranlara Bağlanma Envanteri, yasaklayıcı/teşvik edici sistemlerin etkilerinin değerlendirilebilmesi için iki sistemi de temsil eden manipülasyon hikayeleri, ahlaki uzaklaşmalarının değerlendirilebilmesi için Ahlaki Uzaklaşma Ölçeği kullanılmış olup suçluluk ve utanç duygularının değerlendirilebilmesi içinse manipülasyon hikayesinden hemen sonra 7'li Likert tipinde suçluluk ve utanç duygularını hangi ölçüde hissettiği sorulmuştur. Manipülasyon hikâyesine bağlı olarak sorulan ergenin kendi anne babasının tutumları ise içerik analizi ile yasaklayıcı ve teşvik edici tutumlar olarak puanlanmıştır. Bu araştırmada iki çalışma yapılmıştır. Ebeveyne Bağlanma Ölçeği, birinci çalışmada Ahlaki Uzaklaşma Ölçeği'nden önce verilmiş, ikinci çalışmada ise Ahlaki Uzaklaşma Ölçeği'nden sonra verilmiştir. Böylece bağlanmanın hem düzenleyici etkisine bakılmıştır, hem de ergene anne babası ile duygusal ilişkisinin hatırlatılıp hatırlatılmamasının ahlaki uzaklaşma üzerindeki etkisi incelenmiştir. Birinci çalışmada ebeveyne bağlanmanın ahlaki uzaklaşmaya düzenleyici etkisi görülürken, yasaklayıcı/teşvik edici yaklaşımların etkisi görülmemiştir. İkinci çalışmada ise yasaklayıcı/teşvik edici yaklaşımların ahlaki uzaklaşmaya etkisi bulunmuştur. Ayrıca bağlanma ile ahlaki uzaklaşma arasında negatif yönlü bir ilişki saptanmıştır. Suçluluk ve utanç duyguları ile ahlaki uzaklaşma arasında da negatif yönlü ilişkiler gözlenmiştir. Araştırma sonucunda elde edilen bulgular ilgili alanyazın çerçevesinde tartışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Ahlaki Uzaklaşma, Bağlanma, Ebeveyn Tutumları, Suçluluk/Utanç, Yasaklayıcı/Teşvik Edici Yaklaşımlar.

In this research, the effects of prescriptive/proscriptive attitudes, parental attachment, and emotions of guilt/shame on moral disengagement in early adolescents aged between 12 and 14 were investigated. In addition, adolescents were asked about the attitudes of their parents' proscriptive/prescriptive attitudes. The sample of the research consisted of 202 students aged between 12 and 14 who receive education in two public secondary schools. In the research, The Attachment to Parents and Peers Inventory was used to identify parental attachment of adolescents. The participants were given vignettes representing either proscriptive or prescriptive approcahes. The Moral Disengagement Scale was used to assess moral disengagement and in order to assess the emotions of guilt and shame a 7 point Likert-type scale was used. The attitudes of adolescents' parents, which were asked as part of the manipulation stories, were scored as being proscriptive or prescriptive by using content analysis. Two studies were carried out in this research. In the first study, attachment to parents was presented to participants before the Moral Disengagement Scale, but after the Moral Disengagement Scale in the second study. Hence, the regulatory effect of attachment, in other words, reminding adolescents emotional relationships with their parents were analyzed. In the first study, while a regulatory effect of parental attachment to moral disengagement was obtained, no effect of the proscriptive/prescriptive attitudes was observed. In the second study, however, an effect of proscriptive/prescriptive attitudes to moral disengagement was found. In addition, a negative relationship between attachment and moral disengagement was found to be significant. Moreover, negative relationship between the emotions of guilt and shame and moral disengagement was gained. The results of the research were discussed based on the relevant literature. Keywords: Attachment, Guilt/Shame, Moral Disengagement, Parental Attitudes, Proscriptive/Prescriptive Attitudes.