Mega-şehir İstanbul’un Toprak Kirliliğinin Çoklu İstatiksel Yaklaşımlar Kullanılarak Değerlendirmesi

Günümüzde yeryüzünde yaşayan 6.9 milyar insanın yaklaşık olarak 3.5 milyarı şehirlerde ikamet etmektedir. Kentselleşme toprağın fizyokimyasal özelliklerinden pH, tekstür, katyon değiştirme kapasitesi ve kitle yoğunluğunu etkileyebildiği gibi zararlı maddelerin toprakta birikmesine de neden olmaktadır. Bu çalışma Doğu Akdeniz Bölgesi’nin en büyük mega-şehiri olan İstanbul’un toprak kirliliğine sebep olan metallerin seviyelerinin belirlenmesi amacıyla gerçekleştirilmiştir. Ayrıca toprak kirliliğine etki eden parametrelerin zamansal değişimleri, toprak kirliliğinin kaynakları ve toprak kirliliğinin sebep olabileceği çevresel ve sağlık riskleri de çalışmada değerlendirilen diğer unsurlardır. Çalışma kapsamında İstanbul’da 22 farklı noktadan Eylül-Aralık (2014) yüzey toprağı örnekleri toplanmıştır. Örnekler kuvvetli asit ortamında miktodalga fırın kullanılarak çözünürleştirme işlemine maruz bırakılmış ve sıvı faza alınan analitler ICPMS cihazı ile yaklaşık 55 parametre açısından analiz edilmiştir. Toprak örneklerden geriye kalan kısım ise WDXRF cihazı ile toplam metaller açısından analiz edilmiştir. Örneklerin pH ve EC değerleri de yine ölçülen parametreler arasındadır. ICPMS ile yapılan analizlerde çalışma dönemi boyunca toplanan örnekler için belirlenen ortalama konsantrasyon değerleri 0.0012±0.0032 ?g/g (Pt) ile % 2.52±0.82 (Ca) arasında değiştiği saptanmıştır. Tüm örnekleme döneminde toplanan örneklerin ortalama pH değeri ise 7.10±0.40 olarak belirlenmiştir. Aylık bazda kirleticilerin seviyelerinde istatistiksel olarak çoğu parametre için bir fark bulunmamıştır (p>0.05). Bizmut, Zn, Sn, Cu, Sc, Cd, Pb, As, Sb, Mo ve Ge için 5<EF toprak <20 olarak belirlenmiş, Hg ve S için ise EF toprak >20 olarak hesaplanmıştır. Levent, Beşiktaş ve Kağıthane gibi trafiğin yoğun olduğu istasyonlar ile endüstriyel faaliyetlerin fazla olduğu İkitelli OSB ve GYTE istasyonlarında antropojenik parametrelere ait değerlerin diğer istasyonlara kıyasla daha yüksek olduğu belirlenmiştir. İstanbul’da toprak kirliliğinin kaynaklarını belirlemek amacıyla bir alıcı ortam modellemesi olan PMF modeli çalıştırılmış ve toprak kalitesini etkileyen beş ana kirletici kaynağı olduğu saptanmıştır. Toprağın kazara yutulmasına bağlı olarak çocuklar ve yetişkinler için hesaplanan kanserojen ve kanserojen olmayan riskler değerlendirildiğinde, mevcut durumda toprak kirliliğinin herhangi bir sağlık riski oluşturmadığı belirlenmiştir.