Bolu Atmosferinde Gaz Fazı Kirleticilerin Uzun Vadeli, Alansal Değişiminin İncelenmesi: Yüksek Ozon Konsantrasyonlarına Biyojenik Uçucu Bileşiklerin Katkısı

Atmosferde bulunan bir takım kirleticilerin insan saglıgı ve çevre üzerine olumsuz etkileri dikkat çekici boyutlara gelmistir. Bu kapsamda, projemizde toplam 69 adet uçucu organik bilesik (UOB) (antropojenik-insan kaynaklı, biyojenik), azot oksitler (NOx), kükürt dioksit (SO2) ve ozon (O3) kirleticilerinin Bolu atmosferindeki derisimleri, olusum mekanizmaları ve olası kaynakları degerlendirilmeye alınmıstır. Kirleticilerin derisimlerinin belirlenmesinde aktif ve pasif örnekleme tekniklerinden yararlanılmıstır. Inorganik kirleticilerin (azot oksitler, kükürt dioksit ve ozon) aktif örnekleme çalısmaları 12 Ocak 2017 ve 21 Ocak 2018 tarihleri aralıgında BAIBÜ kampüsünde bulunan O3, NOx ve SO2 analizörlerini içeren sabit istasyonda gerçeklestirilmistir. UOB?lerin aktif ölçümleri ise sıralı otomatik örnekleyici kullanılarak Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Agustos 2017 ve Ocak 2018 tarihlerinde gerçeklestirilmistir. Pasif örnekleme ise kıs döneminde (28 Ocak 2017-12 Subat 2017 ) ve yaz döneminde (7 Temmuz 2017-23 Temmuz 2017 ) tamamlanmıstır. Pasif örnekleme çalısmalarında, NO2, SO2 ve ozon Eskisehir Teknik Üniversitesi (Anadolu Üniversitesi) Çevre Mühendisligi Bölümü Hava Kirliligi Arastırma Ekibi tarafından gelistirilen pasif örnekleyicilerle toplanmıs ve analizleri iyon kromotografi (IC) cihazında yapılmıstır. UOB?ler ise Tenax-TA üzerine toplanmıs ve Termal Desorpsiyon Gaz Kromatografisi Kütle Spektrometresi (TD-GCMS) sisteminde analizlenmistir. Pasif örnekleme ile Bolu ili sehir merkezi atmosferinde tespit edilen kirletici (SO2, NO2, O3 ve UOB) derisimleri, mekânsal-mevsimsel egilimlerin, olası kaynak bölgelerin, kirleticilerin birbirleriyle ve meteorolojik faktörlerle korelasyonlarının degerlendirilmesinde kullanılmıstır. Aktif örnekleme teknigi ise bahsedilen bilesiklerin zamansal degisiminin ve birbirleriyle/meteorolojik faktörlerle iliskilerinin degerlendirilmesinde kullanılmıstır. Pozitif Matriks Faktörleme (PMF) analizleri sonucunda çözücü buharlasması, tasıt emisyonları, evsel ısınma ve biyojenik salınımlar Bolu sehir merkezinde etkili olan kirlilik kaynakları olarak belirlenmistir. UOB ve NO2?nin ozon ile korelasyonlarının incelenmesi sonucunda; n-hexane, beta-Pinene, alpha-pinene, benzene, limonene, p-cymene, camphene, camphor, toluene, m+p xylene, n-propylbenzene, isoprene, 2-methylfuran, crotonaldehyde, styrene ve naphthalene ozon olusum mekanizmasında etkili bilesikler olarak belirlenmistir. Ayrıca, biyojenik ve antropojenik UOB emisyonlarının yanısıra atmosferde yeterli NOx varlıgının ozon olusumunda etkin rol oynadıgı tespit edilmistir.